Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam triển khai xây dựng Sổ tay tái cấu trúc nợ ngoài tòa án

Cuộc họp được triển khai theo Nghị quyết số 181/NQ-HĐHH ngày 16/4/2025 của Hội đồng Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam đã thống nhất chủ trương xây dựng ban hành Sổ tay hướng dẫn tái cấu trúc nợ ngoài tòa. Đồng thời thảo luận và thống nhất các nội dung liên quan đến quá trình xây dựng, ban hành Sổ tay hướng dẫn tái cấu trúc nợ ngoài tòa - một tài liệu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ xử lý nợ xấu và tái cấu trúc doanh nghiệp theo hướng phi tố tụng. Đây là một bước tiến quan trọng nhằm thống nhất cơ chế xử lý nợ xấu, nợ tiềm ẩn rủi ro giữa các tổ chức tín dụng (TCTD) và doanh nghiệp.

TS. Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, chủ trì cuộc họp. Sổ tay là một trong hai tài liệu quan trọng được VNBA triển khai xây dựng với sự hỗ trợ kỹ thuật của Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC), bên cạnh bộ tài liệu về văn hóa xử lý thu hồi nợ. Cả hai nội dung đã được Thường trực Hội đồng Hiệp hội Ngân hàng xem xét và thống nhất chủ trương triển khai.

Phát biểu chỉ đạo cuộc họp, TS. Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VNBA nhấn mạnh: việc xây dựng Sổ tay này là một bước đi nhằm cụ chế hóa chủ trương xử lý nợ theo cơ chế hòa giải, phi tố tụng, góp phần nâng cao hiệu quả xử lý nợ xấu trong hệ thống tổ chức tín dụng, đồng thời tiệm cận với thông lệ quốc tế và xu thế hoàn thiện khuôn khổ pháp lý tại Việt Nam.

Theo TS. Nguyễn Quốc Hùng, bộ khung của Sổ tay đã được xây dựng với sự tư vấn từ Tập đoàn Tài chính quốc tế (IFC), công việc trọng tâm hiện nay là rà soát, chỉnh sửa và hoàn thiện về mặt cấu trúc, nội dung và hình thức. Dự thảo sẽ được lấy ý kiến rộng rãi từ các cơ quan như Ngân hàng Nhà nước, Tòa án Nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, các bộ, ngành... trước khi chính thức ban hành.

Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp vay vốn từ nhiều tổ chức tín dụng với điều kiện khác nhau, thiếu sự phối hợp trong xử lý nợ khiến một bên tuyên bố phá sản có thể kéo theo đình chỉ toàn bộ nghĩa vụ trả nợ, kể cả các khoản có bảo đảm. Việc xây dựng Sổ tay hướng dẫn tái cấu trúc nợ ngoài tòa sẽ giúp hình thành cơ chế phối hợp giữa các chủ nợ, tương tự mô hình “Hội nghị các chủ nợ” (creditors' committee) của Paris Club. Cách tiếp cận này sẽ tạo điều kiện để doanh nghiệp có tiềm năng phục hồi được tái cấu trúc một cách chủ động, hiệu quả, đồng thời bảo toàn nguồn lực tín dụng, hạn chế tổn thất cho cả hệ thống.

Tái cấu trúc nợ ngoài tòa với nhiều chủ nợ, trước thời điểm đến hạn trả nợ, được hiểu là quá trình thương lượng thân thiện giữa doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng, nhằm điều chỉnh lại khoản vay và cơ cấu hoạt động, giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn, ngăn chặn nguy cơ phá sản.

Mục tiêu của quá trình này là: Tăng tỷ lệ thu hồi nợ cho tổ chức tín dụng, giảm nợ xấu; Tránh phá sản không cần thiết đối với doanh nghiệp có khả năng phục hồi; Bảo vệ các bên liên quan (người lao động, nhà cung cấp, khách hàng…); Giảm tải cho hệ thống tư pháp; Góp phần ổn định tài chính, duy trì tăng trưởng kinh tế, giảm thất nghiệp.

TS. Nguyễn Quốc Hùng nhấn mạnh: “Sổ tay này không phải là văn bản quy phạm pháp luật, mà là tài liệu hướng dẫn dựa trên các nguyên tắc mẫu, mang tính khuyến nghị. Tuy nhiên, nó có thể tạo cơ sở thực tiễn để các ngân hàng và doanh nghiệp cùng thống nhất hành xử, hỗ trợ xử lý nợ hiệu quả và bảo vệ lợi ích chung.”

TS. Nguyễn Quốc Hùng yêu cầu Tổ soạn thảo làm việc nghiêm túc, rà soát đầy đủ quy định pháp lý, kế thừa kinh nghiệm thực tiễn, đồng thời xây dựng một quy trình khả thi, dễ áp dụng. Các vấn đề như xác định điều kiện áp dụng, tổ chức chủ trì (lead), tiêu chí cho vay mới, vai trò “vốn mồi”, thời hạn xử lý, mức đồng thuận giữa các bên... đều cần được cân nhắc kỹ và lấy ý kiến đồng thuận.

Tại cuộc họp, đại diện cho Tổ soạn thảo Sổ tay, Luật sư Nguyễn Hưng Quang, Giám đốc, Hòa giải viên CEDR của Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC) trình bày những nội dung chính của Dự thảo Sổ tay, bao gồm: Điều kiện áp dụng; Quy trình tái cấu trúc nợ (tên gọi sẽ được điều chỉnh phù hợp với bản chất “out-of-court restructuring”); Trình tự thủ tục xử lý; Thời gian và cơ chế phối hợp; Cơ chế thực hiện; Các phụ lục hỗ trợ.

Tham gia ý kiến hoàn thiện Sổ tay, đại diện các ngân hàng hội viên khẳng định, Sổ tay hướng dẫn là tài liệu rất cần thiết, góp phần tạo khung tham chiếu thống nhất khi xử lý nợ chung. Trên thực tế, nhiều tổ chức tín dụng đã triển khai các quy trình xử lý nợ riêng lẻ, dẫn đến thiếu đồng bộ khi cùng tham gia tài trợ cho một doanh nghiệp.

Một số ý kiến cho rằng hiện tượng bất đồng trong hành xử giữa các tổ chức tín dụng không hiếm gặp, đặc biệt khi tỷ lệ cấp tín dụng khác nhau. Điều này khiến cho quá trình đàm phán và tái cấu trúc kéo dài, thậm chí đổ vỡ. Có trường hợp doanh nghiệp nỗ lực tái cơ cấu nhưng chỉ nhận được hỗ trợ từ một số tổ chức, trong khi các đơn vị khác “án binh bất động”.

Một vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm là xác định thời điểm khoản vay “không còn khả năng trả nợ” theo quy định hiện hành. Theo đó, chỉ các khoản vay ngắn hạn có thời gian còn lại dưới 4 tháng mới đủ điều kiện xem xét cơ cấu lại, trong khi các khoản quay vòng thường có kỳ hạn từ 6 đến 9 tháng. Nhiều ý kiến cho rằng nên có cái nhìn linh hoạt và sát với thực tiễn hơn.

Theo kinh nghiệm quốc tế, nên có một đơn vị trung gian độc lập như văn phòng luật sư làm đầu mối điều phối các bên cho vay. Ở Việt Nam, vai trò này có thể do Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam đảm nhận bước đầu: tiếp nhận hồ sơ, mời họp, kết nối các tổ chức tín dụng và hỗ trợ thành lập nhóm chủ nợ. Tuy nhiên, để vận hành hiệu quả, cần xác định rõ “leader” - tổ chức giữ vai trò điều phối chính trong nhóm chủ nợ, có thể là đơn vị có dư nợ lớn nhất, nắm giữ tài sản bảo đảm hoặc có uy tín trong hệ thống.

Về mặt pháp lý, có ý kiến cho rằng cần phân biệt giữa cơ cấu lại nợ theo Thông tư 39/2016/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước và tái cấu trúc nợ (debt restructuring) theo nghĩa rộng hơn. Nếu xác định đây là hoạt động tái cấu trúc tổng thể, cần kiến nghị cơ chế riêng để đảm bảo không vi phạm các quy định hiện hành.

Ngoài ra, các quy định về miễn, giảm lãi, hiện do từng ngân hàng quy định nội bộ, cũng cần được rà soát và hướng dẫn thống nhất nhằm nâng cao khả năng phối hợp và hỗ trợ doanh nghiệp một cách hiệu quả.

Theo đó, đại diện các tổ chức tín dụng đồng thuận rằng: để cơ chế tái cấu trúc nợ có thể triển khai thực chất, phải xác định đúng đối tượng, đồng thời có cơ sở pháp lý rõ ràng và phù hợp. Bộ Sổ tay hướng dẫn, một khi được ban hành đúng tiến độ và xây dựng trên cơ sở phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, sẽ là công cụ quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả xử lý nợ, phục hồi doanh nghiệp và bảo vệ an toàn hệ thống tín dụng.

Trong quá trình xây dựng Sổ tay hướng dẫn tái cấu trúc nợ ngoài tòa, các thành viên Tổ biên tập đã tập trung thảo luận nhiều vấn đề cốt lõi, nhằm đảm bảo bộ tài liệu này không chỉ phù hợp với thông lệ quốc tế mà còn sát với thực tiễn pháp lý và nghiệp vụ tại Việt Nam.

Một trong những nội dung được quan tâm là cơ chế cho vay mới đối với các khoản vay tái cơ cấu. Các đại biểu đề nghị phải làm rõ tiêu chí phân bổ nguồn vốn: chia đều giữa các ngân hàng hay dựa trên tỷ trọng dư nợ hiện hữu của từng tổ chức tín dụng. Đây là vấn đề quan trọng, ảnh hưởng đến tính công bằng và sự hợp tác thực chất giữa các bên cho vay trong quá trình tái cấu trúc nợ.

Vấn đề trách nhiệm quản lý khoản vay sau tái cơ cấu cũng được nêu rõ. Khi đồng ý cấp tín dụng mới, cần xác định cụ thể tổ chức đầu mối quản lý, người chịu trách nhiệm chính (leader), và cơ chế phối hợp giữa các ngân hàng trong theo dõi, giám sát và hỗ trợ doanh nghiệp. Một số tổ chức như Ngân hàng Quân đội (MB) đã triển khai mô hình này thành công, nhờ phân công rõ vai trò và hành động quyết liệt. Tuy nhiên, với các khoản vay lớn, đa ngân hàng, quá trình xử lý sẽ phức tạp hơn và đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, minh bạch.

Nếu Sổ tay khuyến nghị sử dụng “vốn mồi” để hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi, thì đồng thời cũng cần xác định rõ trách nhiệm của các bên đối với phần vốn này. Việc thiếu cơ chế phân công trách nhiệm cụ thể có thể khiến hướng dẫn trở nên hình thức, khó triển khai trên thực tế.

Cuộc họp thống nhất phân công ông Nguyễn Thanh Sơn, Giám đốc Trung tâm Đào tạo, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam làm Tổ trưởng, đồng thời trao đổi về cách thức làm việc hiệu quả để hoàn thiện dự thảo Sổ tay trong thời gian sớm nhất.

Nguyên tắc xuyên suốt là: Sổ tay phải đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế nhưng không trái với pháp luật Việt Nam. Một số thuật ngữ như “tái cấu trúc nợ” hay “cơ cấu lại nợ” cần được sử dụng cẩn trọng, tránh trùng lặp hoặc mâu thuẫn với các văn bản pháp luật hiện hành như Luật Phá sản, Thông tư 39/2016/TT-NHNN, Thông tư 03/2023/TT-NHNN…

Cuối cùng, các thành viên nhấn mạnh rằng Sổ tay hướng dẫn này không phải văn bản pháp lý bắt buộc, mà là tài liệu mang tính hướng dẫn, đồng thuận và tự nguyện. Tuy nhiên, một khi đã ký kết tham gia, các bên cần có thái độ hợp tác, thiện chí, tránh để xảy ra tranh chấp hay kiện tụng, gây ảnh hưởng đến niềm tin và hiệu quả xử lý nợ của toàn hệ thống.

Phát biểu kết luận cuộc họp, TS. Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam đánh giá cao tinh thần làm việc nghiêm túc và các ý kiến đóng góp tâm huyết từ các thành viên Tổ soạn thảo. Ông nhấn mạnh, việc xây dựng Sổ tay hướng dẫn tái cấu trúc nợ ngoài tòa có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các tổ chức tín dụng xử lý các khoản nợ xấu, nợ tiềm ẩn rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh hành lang pháp lý về phá sản đang được hoàn thiện.

TS. Nguyễn Quốc Hùng đề nghị các thành viên tiếp tục phát huy tinh thần trách nhiệm, chủ động nghiên cứu sâu tài liệu và tham gia tích cực trong quá trình hoàn thiện văn bản. “Đây là nhiệm vụ thiết yếu nhằm nâng cao năng lực quản trị rủi ro và đảm bảo an toàn hệ thống tài chính - ngân hàng”, ông nhấn mạnh.

Theo kế hoạch, sau khi hoàn thiện dự thảo ban đầu trên cơ sở tổng hợp ý kiến từ các thành viên Tổ biên tập, tài liệu sẽ được gửi xin ý kiến rộng rãi từ các tổ chức tín dụng trong vòng 5 ngày. Trên cơ sở đó, Tổ công tác sẽ tiếp tục phối hợp với các cơ quan chức năng để rà soát, thống nhất và hoàn thiện nội dung.

Trong quá trình hoàn thiện, Tổ công tác dự kiến phối hợp chặt chẽ với Vụ Pháp chế Ngân hàng Nhà nước và đại diện Công ty Quản lý tài sản các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) để đảm bảo tính pháp lý và khả năng thực thi của tài liệu.

TS. Nguyễn Quốc Hùng kỳ vọng, Sổ tay sẽ trở thành công cụ tham chiếu hữu ích, góp phần thúc đẩy sự minh bạch, đồng thuận và hiệu quả trong quá trình đàm phán, xử lý nợ và tái cơ cấu doanh nghiệp. Ông khẳng định, Tài liệu này không nhằm quy định trách nhiệm pháp lý cụ thể, mà hướng đến thiết lập các nguyên tắc mẫu để tổ chức tín dụng và doanh nghiệp cùng chia sẻ cách tiếp cận, cùng hướng tới giải pháp có lợi cho cả hệ thống.