Đảm bảo an ninh, an toàn là trọng tâm trong công tác thanh toán

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Phó Thống đốc Phạm Tiến Dũng đánh giá, thời gian qua, công tác thanh toán đã đạt được nhiều kết quả ấn tượng. Nếu như ở giai đoạn 2015-2017, báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) cho thấy, Việt Nam có 31% người trưởng thành có tài khoản thanh toán thì đến nay, con số này đã tăng lên 77,41%. Nhiều ngân hàng báo cáo trên 90% giao dịch được thực hiện trên kênh số, có ngân hàng đạt tỷ lệ tới 98%.

Về số lượng giao dịch, nếu như năm 2019, hệ thống thanh toán bù trừ có khoảng 700 triệu giao dịch, là một con số mơ ước thời điểm đó thì đến năm 2023, số lượng giao dịch đã đạt 7 tỷ giao dịch, gấp 10 lần so với năm 2019. Điều này thể hiện sự tăng trưởng vượt bậc, là thành quả từ các chính sách của NHNN, quyết tâm của các NHTM.

Theo Phó Thống đốc, nếu như năm 2017, chỉ một vài ngân hàng có mobile banking thì hiện nay tất cả giao dịch đều thực hiện trên mobile, đem đến sự giao tiếp hoàn toàn khác cho người dùng. Trước kia, giao dịch ngân hàng chỉ đơn thuần trong lĩnh vực ngân hàng thì giờ đây, người dùng thông qua app ngân hàng đã có thể đặt vé máy bay, chọn chỗ ngồi, đặt taxi, đóng tiền điện, nước… cho thấy sự tích hợp của ngành Ngân hàng và các ngành kinh tế khác đã ở mức độ rất cao.

Phó Thống đốc Phạm Tiến Dũng cho rằng, khi số lượng khách hàng tăng, giao dịch tăng cả số lượng và chất lượng, kết nối phức tạp cũng đặt ra nhiều thách thức đối với việc quản lý và đảm bảo an ninh, an toàn trong lĩnh vực thanh toán. Cụ thể, đó là việc tăng trưởng số lượng tài khoản đi kèm vấn nạn sử dụng giấy tờ giả để mở tài khoản thanh toán, hay việc nhiều cá nhân mở tài khoản rồi bán lại cho người khác sử dụng, các giao dịch bất hợp pháp… Bên cạnh đó, còn là các nguy cơ mất an ninh, an toàn hệ thống. Chính vì vậy, khi nhiều ngân hàng đã chạm mức hơn 25 triệu khách hàng - một con số mơ ước của nhiều quốc gia thì việc đảm bảo an ninh an toàn sẽ càng quan trọng hơn.

Báo cáo cụ thể hơn tại Hội nghị, Vụ trưởng Vụ Thanh toán NHNN Phạm Anh Tuấn cho biết, thời gian qua, thực hiện các chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, NHNN đã chỉ đạo các TCTD nỗ lực triển khai thực hiện và đạt được nhiều thành quả đáng ghi nhận, thanh toán thông suốt, an toàn cho tổ chức, cá nhân trong nền kinh tế.

Theo đó, NHNN đã trình Chính phủ ban hành và tổ chức triển khai các Đề án, Chương trình, Kế hoạch nhằm thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, đồng thời nghiên cứu ban hành và trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản pháp luật về hoạt động thanh toán… Đặc biệt, trong giai đoạn ảnh hưởng của dịch Covid-19, NHNN đã ban hành nhiều chính sách giảm phí dịch vụ thanh toán để kịp thời hỗ trợ người dân, doanh nghiệp gặp khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

Trước yêu cầu của thực tiễn và nhằm góp phần thúc đẩy chuyển đổi số theo định hướng của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, NHNN đã chủ động nghiên cứu, rà soát để sửa đổi, bổ sung và ban hành các quy định nhằm tạo thuận lợi cho việc triển khai các sản phẩm dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt trên ứng dụng công nghệ, mang lại tiện ích an toàn cho khách hàng như: Hướng dẫn việc mở và sử dụng tài khoản thanh toán, phát hành thẻ ngân hàng bằng phương thức điện tử (eKYC) cho phép khách hàng có thể tiếp cận sử dụng dịch vụ thanh toán toàn trình trên kênh điện tử mà không cần gặp mặt, đến phòng giao dịch ngân hàng; hay phối hợp với Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định về triển khai dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các dịch vụ khác có giá trị nhỏ (dịch vụ Mobile Money).

Hạ tầng phục vụ thanh toán không dùng tiền mặt, nhất là thanh toán điện tử luôn được được chú trọng đầu tư nhằm nâng cao chất lượng, năng lực xử lý, đảm bảo an ninh, an toàn, bổ sung tiện ích, dịch vụ theo hướng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ mới, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế để nâng cao hiệu quả hoạt động, chất lượng dịch vụ, phục vụ tốt hơn nhu cầu của các thành viên trong xu thế số hóa dịch vụ sâu rộng.

Nhiều sản phẩm, dịch vụ thanh toán thân thiện, tiện ích, ứng dụng công nghệ hiện đại được tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán cung ứng, đáp ứng nhu cầu thanh toán đa dạng mang lại trải nghiệm và hài lòng khách hàng. Số lượng khách hàng mở và sử dụng tài khoản thanh toán liên tục tăng qua các năm. Đến nay, toàn hệ thống có hơn 180 triệu tài khoản thanh toán cá nhân. Thanh toán qua Internet, Mobile và phương thức QR Code tăng trưởng nhanh, đến nay đã có 85 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán triển khai dịch vụ thanh toán qua Internet và 52 tổ chức thực hiện qua Mobile. Tăng trưởng về số lượng giao dịch thanh toán qua Internet và Mobile bình quân qua các năm lần lượt đạt mức 46,48%, 90,12%; riêng thanh toán qua QR Code, từ năm 2018 đến nay, tăng trưởng về số lượng giao dịch qua QR Code bình quân năm đạt 471,13%.

Bên cạnh đó, hệ sinh thái sản phẩm, dịch vụ số của ngành Ngân hàng với nhiều phương thức thanh toán hiện đại, tiện lợi được kết nối liên thông, tích hợp liền mạch, xuyên suốt với các ngành, lĩnh vực khác. Các dịch vụ trên cổng dịch vụ công quốc gia, dịch vụ dân sinh như thanh toán điện, nước, viễn thông, y tế, giáo dục, hàng hóa trên các sàn thương mại điện tử, dịch vụ gọi xe, đặt nhà hàng, tour du lịch trên các nền tảng số,... đều đã được đưa lên hoặc kết nối với ứng dụng di động của các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, trung gian thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ Mobile Money. Từ đó, cho phép người dân, doanh nghiệp giao dịch mua bán, thanh toán an toàn, thuận tiện, tiết kiệm thời gian, chi phí ngay trên ứng dụng, nền tảng số quen thuộc hàng ngày.

Đồng tình với ý kiến của VCB, đại diện Vietinbank cho rằng, việc ban hành Quyết định 2345/QĐ-NHNN của NHNN giúp các ngân hàng đưa ra các giải pháp giảm thiểu các rủi ro, phân cấp xác thực giao dịch, khắc phục rủi ro giấy tờ thông tin giả mạo và làm sạch dữ liệu. Trước đây, Vietibank đã thu thập được hơn 6 triệu dữ liệu sinh trắc học của khách hàng thông qua quá trình mở tài khoản eKyC cũng như thông qua thu thập sinh trắc học trên điện thoại và tại quầy. Tuy nhiên, với yêu cầu mong muốn làm sạch một lần và làm sạch lại hết những dữ liệu cũ, Vietibank sẽ tích hợp với Trung tâm dữ liệu dân cư quốc gia để làm sạch lại toàn bộ 6 triệu dữ liệu sinh trắc học đã thu thập cũng như yêu cầu tất cả khách hàng chưa có sinh trắc học sẽ phải đến môi trường ngân hàng số Vietinbank thông qua ứng dụng số để bổ sung, cập nhật và làm giàu dữ liệu ngân hàng.

Ngoài ra, đại diện BIDV chia sẻ về thúc đẩy thanh toán QR tại thị trường Việt Nam, hoạt động thanh toán trên địa bàn một số tỉnh, thành phố…

Kết luận Hội nghị, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng một lần nữa khẳng định vai trò của thanh toán, là một trong ba hoạt động được quy định trong Luật. Thời gian qua, công tác phát triển thanh toán đã phát triển rất mạnh mẽ, đóng góp tích cực cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nhưng cũng đặt ra cho chúng ta nhiều thách thức, đối với cả các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán và với cơ quan quản lý là NHNN.

“Nếu như tất cả các hoạt động của ngân hàng chúng ta có làm tốt tới đâu, mà hoạt động thanh toán để xảy ra vấn đề rủi ro trong hoạt động, ví dụ là những sự cố, ở đây thanh toán liên quan đến tiền và tài sản của người dân, khi người dân mất tiền, chúng ta không bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người dân trong vấn đề tài sản khi họ sử dụng dịch vụ của chúng ta thì niềm tin bị sụt giảm. Mặt khác, hoạt động ngân hàng có sức lan toả rất mạnh mẽ. Chính vì vậy, chúng ta không thể chủ quan với hoạt động này và Hội nghị hôm nay vô cùng quan trọng”, Thống đốc nhấn mạnh.

Thời gian qua, Ban Lãnh đạo NHNN luôn nhận thức và đặc biệt quan tâm đến vấn đề thanh toán và công nghệ để phòng ngừa những rủi ro có thể phát sinh. Tại các cuộc chuyên đề, Thống đốc cũng ban hành và ra các thông báo kết luận đến các đơn vị của NHNN là phải quan tâm và chỉ đạo công tác thanh toán.

Theo Thống đốc, công tác về thanh toán gắn liền với tài sản, rất dễ bị tội phạm lợi dụng để lừa đảo, giả mạo. Chính vì vậy, vai trò của Bộ Công an trong việc phối hợp chặt chẽ và cùng NHNN trong việc thúc đẩy hoạt động thanh toán nhưng phải đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng là vô cùng quan trọng.

Qua báo cáo của Vụ Thanh toán tổng kết đánh giá về hoạt động thanh toán thời gian qua và định hướng năm 2024, báo cáo quá trình triển khai Đề án 01, đặc biệt là ý kiến tham luận của các đồng chí của Bộ công an, NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố cũng như các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, Thống đốc đánh giá, hoạt động thanh toán đã đạt được nhiều thành quả đáng ghi nhận, cụ thể là:

Một là, NHNN đã ban hành được khối lượng lớn văn bản để hoàn thiện công tác thể chế trong hoạt động thanh toán. Đây là hành lang pháp lý quan trọng, bởi hành lang pháp lý càng rõ thì chúng ta làm càng thông suốt. Bên cạnh đó, NHNN cũng có hành lang pháp lý để thanh toán qua ngân hàng các dịch vụ công, qua đó thực hiện chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Chính phủ. Ngành Ngân hàng tích cực triển khai ứng dụng khoa học công nghệ trong lĩnh vực thanh toán.

Hai là, nâng cấp và phát triển hạ tầng về thanh toán. Xây dựng và vận hành thông suốt Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng quốc gia, Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử; Mạng lưới ATM, POS, được lắp đặt đến tất cả các huyện, thị xã, thành phố, tỉnh trên cả nước; Mạng lưới chấp nhận thanh toán QR Code được phủ khắp hầu hết các cửa hàng tiện lợi, chuỗi phân phối bán lẻ... và đang mở rộng dần tới các cơ sở y tế, bệnh viện, trường học.

Theo Thống đốc, các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán cũng quan tâm đầu tư, nâng cấp và phát triển hệ thống thanh toán nội bộ, đặc biệt, được kết nối thanh toán với Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử cũng như kết nối với Napas để cùng nhau thúc đẩy phát triển dịch vụ thanh toán và nâng cấp tiện ích, dịch vụ cho người dân, doanh nghiệp.

Ba là, phát triển nhiều dịch vụ, tiện ích cho doanh nghiệp, người dân với những con số ấn tượng, chúng ta đề ra trong Chiến lược là đến năm 2025, có 50% số lượng người trưởng thành có tài khoản nhưng tới nay, đã có 77,41% số lượng người trưởng thành có tài khoản. Thanh toán qua Internet, Mobile và phương thức QR Code tăng trưởng vượt bậc. Đây là cơ sở để chúng ta thúc đẩy hoạt động thanh toán chuyển đổi số.

Dịch vụ thẻ ngân hàng phát triển. Đến cuối tháng 11 năm 2023, có 145,79 triệu thẻ đang lưu hành. Thanh toán đối với dịch vụ công, cho phép khách hàng dễ dàng thực hiện thanh toán trực tuyến các khoản phí/lệ phí thủ tục hành chính, khai và nộp thuế, đóng bảo hiểm xã hội/bảo hiểm y tế, điện, nước

Bốn là, tiếp tục đẩy mạnh kết nối, tích hợp phát triển hệ sinh thái số. Các tổ chức đã có trên 90% dịch vụ cung ứng trên kênh dịch vụ số. Riêng dịch vụ về tín dụng là vấn đề rất lớn, chúng ta đang từng bước kết nối, tiếp cận dữ liệu dân cư theo Đề án 06 để triển khai thí điểm, chấm điểm tín dụng thúc đẩy tín dụng với những khoản vay nhỏ lẻ để hạn chế tín dụng đen.

Thống đốc cho rằng, chúng ta xác thực được khách hàng đó là ai là rất quan trọng để đảm bảo không có sự giả mạo, lừa đảo nhưng khách hàng đó có khả năng trả nợ hay không. Điều này rất quan trọng đối với hệ thống ngân hàng cũng như các TCTD. Điều này đòi hỏi phải có sự kết nối hơn nữa, không chỉ kết nối đối với Đề án 06 mà còn phải kết nối với các hệ thống dữ liệu của các cơ quan bộ, ngành, để chúng ta có đầy đủ thông tin cơ sở, hệ sinh thái về dữ liệu thì chúng ta mới có thể đánh giá đươc khả năng trả nợ của khách hàng. Hiện nay, ngành Ngân hàng cũng có sự kết nối với quốc tế, mặc dù là bước đầu.

Đặc biệt, công tác an ninh, an toàn bảo mật vô cùng quan trọng, theo Thống đốc, dịch vụ phát triển nhưng không đi đôi với an ninh, an toàn, bảo mật thì cũng sẽ không có hiệu quả mà càng làm mất niềm tin của người dùng. Càng đảm bảo an ninh an toàn thì người dùng càng sử dụng dịch vụ ngân hàng. Một trong những nguyên tắc cốt lõi, là cơ sở của thành công trong chuyển đổi số, đó là số lượng người dùng nhiều.

Công tác bảo đảm an ninh an toàn bảo mật này chúng ta cũng phải có cả các hành lang pháp lý. Các cơ quan đơn vị NHNN cũng thường xuyên hướng dẫn, thông báo, cảnh báo, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và đặc biệt kết nối với Đề án 06 về cơ sở dữ liệu dân cư và kết nối với căn cước công dân gắn chíp để xác thực định danh khách hàng. Cái này giúp cho chúng ta hạn chế sự giả mạo, lừa đảo, vừa phát triển dịch vụ, vừa phòng chống tội phạm và đảm bảo an ninh, an toàn.

Thời gian qua, công tác truyền thông của ngành Ngân hàng về hoạt động thanh toán đã được đẩy mạnh và tăng cường. Thống đốc yêu cầu, bản thân các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán cũng phải nhận thức được và truyền thông tích cực hơn nữa đến người dân để người dân hiểu những tiện ích và vai trò của an ninh, an toàn, bảo mật.

Đặt trọng tâm trong công tác thanh toán là đảm bảo an ninh, an toàn

Về nhiệm vụ trong thời gian tới, Thống đốc yêu cầu, năm 2024, ngành Ngân hàng phải đặt trọng tâm trong công tác thanh toán, đó là đảm bảo an ninh, an toàn hệ thống ngân hàng. Coi đây là một nhiệm vụ trọng tâm trong chỉ đạo của NHNN cũng như các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán.

“Niềm tin vào hệ thống ngân hàng rất quan trọng”, do vậy, Thống đốc yêu cầu, các đơn vị thuộc NHNN tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, tạo động lực cho phát triển không dùng tiền mặt, thúc đẩy chuyển đổi số nhưng vẫn phải đảm bảo vừa phát triển, hành lanh pháp lý đủ để đảm bảo kiểm soát rủi ro cho hoạt động này; tiếp tục nghiên cứu, triển khai hiệu quả các nhiệm vụ được giao tại Đề án Thanh toán không dùng tiền mặt của Thủ tướng Chính phủ.

Các đơn vị phối hợp chặt chẽ với các đơn vị chức năng của Bộ Công an để đẩy nhanh Đề án 06 và Kế hoạch 01; Tăng cường giám sát hệ thống thanh toán, phân tích dữ liệu để cảnh báo, chấn chỉnh. Giám sát ở đây là giám sát về số liệu thanh toàn mà cũng giám sát cả quy trình nội bộ. Các đơn vị phải xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát…; tăng cường khai thác các nguồn dữ liệu thông tin để phát hiện, cảnh báo; Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức; quan tâm và tạo điều kiện cho công tác đào tạo cán bộ học tập, khảo sát, chuyên gia giới thiệu... về lĩnh vực thanh toán.

Đối với NHNN Chi nhánh các tỉnh, thành phố, Thống đốc yêu cầu tiếp tục quán triệt tất cả các văn bản liên quan đến khuôn khổ pháp lý về hoạt động thanh toán, phòng chống rửa tiền… đến các đơn vị, tổ chức trên địa bàn và đặc biệt là người dân trên địa bàn với các hình thức tuyên truyền đổi mới, sáng tạo để người dân hiểu; Qua những cảnh báo, thông báo của NHNN, cuộc họp đối với công tác thanh tra, phát hiện các hình thức vi phạm cũng cần quán triệt, phổ biến trên địa bàn để các tỏ chức cung ứng dịch vụ thanh toán trên địa bàn hay cá nhân để hiểu; Phối hợp với các cơ quan, đơn vị của NHNN quan tâm, đặc biệt là công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra đối với các tổ chức trên địa bàn để đảm bảo mọi hoạt động của TCTD đều phải được giám sát, kiểm tra, thanh tra.

Đối với tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, Thống đốc đề nghị Hội đồng quản trị, Ban điều hành đặt trọng tâm công tác thanh toán, đặc biệt là công tác an ninh, an toàn, bảo mật trong hoạt động thanh toán trong chỉ đạo điều hành năm 2024. Ban Kiểm soát, kiểm toán của từng TCTD phải rà soát đảm bảo đưa ra các khuyến nghị, bảo vệ và phòng ngừa rủi ro, Khi phát hiện có rủi ro thì đề nghị Ban điều hành phải đưa ra các biện pháp khắc phục. Thống đốc cũng yêu cầu các đơn vị thuộc NHNN phải tăng cường thông qua các kênh này.

Nghiêm túc thực hiện công tác nhận biết khách hàng rất quan trọng. Chú trọng công tác đào tạo, hướng dẫn cho cán bộ đầy đủ kỹ năng, chuyên môn, nghiệp vụ. Tổ chức hậu kiểm đối với các giao dịch thông qua eKyC. Đặc biệt, coi trọng kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và căn cước công dân gắn chíp để vừa phát triển cũng vừa an toàn.

Bên cạnh đó, tiếp tục rà soát quy trình nội bộ, đảm bảo chặt chẽ, rành mạch, rõ ràng trong các khâu, trách nhiệm của từng cá nhân

Tăng cường công tác kiểm tra tự động để phòng ngừa gian lận cá nhân; Kiểm soát chặt chẽ thông tin dữ liệu khách hàng; thực hiện nghiêm túc cảnh báo, thông báo, hướng dẫn của NHNN, tăng cường chia sẻ thông tin với nhau, để phòng ngừa trong hệ thống của mình và thông báo cho khách hàng để phòng tránh gian lận, giả mạo.

Vấn đề cuối cùng nhưng cũng vô cùng quan trọng, đó là đảo bảo quyền lợi của người dùng, phòng ngừa gian lận, giả mạo, Thống đốc bày tỏ mong muốn tiếp tục nhận được sự quan tâm, đổng hành, phối hợp của các đơn vị thuộc Bộ tiếp tục phối hợp chặt chẽ, thực hiện hiệu quả Đề án 06, Kế hoạch 01 trong thời gian tới.