Trong những năm qua, chính sách bảo hiểm tiền gửi ngày càng được hoàn thiện. Theo đó, Luật Bảo hiểm tiền gửi được thông qua đã đánh dấu một mốc quan trọng trong hoạt động bảo hiểm tiền gửi. Bên cạnh những mặt đạt được, thực tiễn triển khai Luật bảo hiểm tiền gửi cho thấy Luật Bảo hiểm tiền gửi cần được sửa đổi, bổ sung để giải quyết được những khó khăn, vướng mắc và để đồng bộ, thống nhất với quy định của pháp luật hiện hành.
Sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm tiền gửi
Luật Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) đã được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 18/6/2012, tạo hành lang pháp lý cao nhất cho hoạt động BHTG. Qua 11 năm thực thi Luật BHTG, trên thực tế đã chứng minh Luật BHTG là một công cụ pháp lý hữu hiệu để Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) thực thi chức năng, nhiệm vụ, phát huy vai trò của một tổ chức thực hiện chính sách công với mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền. Bên cạnh những mặt đạt được, phát sinh một số khó khăn, vướng mắc cần được giải quyết để chính sách BHTG phát huy hiệu quả hơn nữa trong thực tiễn, bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các tổ chức tín dụng (TCTD), bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng.
Ngày 30/12/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1660/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Theo đó, một trong những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu để hoàn thiện cơ sở pháp lý là sửa đổi, bổ sung Luật BHTG và hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật BHTG.
Bên cạnh đó, Luật Các TCTD năm 2024 có những điểm mới trong quy định liên quan đến BHTG, tổ chức BHTG. Theo đó, nhiệm vụ của BHTGVN khi tham gia vào quá trình can thiệp sớm, kiểm soát đặc biệt TCTD được quy định tại Luật Các TCTD năm 2024 như: Tham gia đánh giá tính khả thi phương án phục hồi, phương án sáp nhập, hợp nhất, chuyển nhượng toàn bộ phần vốn góp của quỹ tín dụng nhân dân; cho vay đặc biệt đối với ngân hàng thương mại (NHTM), ngân hàng hợp tác xã, quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài chính vi mô theo quy định của pháp luật về BHTG; mua trái phiếu dài hạn của TCTD nhận chuyển giao bắt buộc NHTM theo quyết định của Ngân hàng Nhà nước; tham gia xây dựng phương án phá sản TCTD được kiểm soát đặc biệt, phối hợp với TCTD để chi trả BHTG cho người gửi tiền theo phương án phá sản đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt…
Trong bối cảnh nêu trên, việc sửa đổi, bổ sung Luật BHTG là cần thiết để hoàn thiện hơn nữa chính sách BHTG tại Việt Nam, hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động của tổ chức BHTG.
Ngày 14/11/2024, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước ban hành Quyết định số 2507/QĐ-NHNN về việc thành lập Ban soạn thảo nội bộ và Tổ giúp việc xây dựng Luật Bảo hiểm tiền gửi (sửa đổi). Trong đó, có các thành viên của Ban soạn thảo nội bộ và Tổ giúp việc thuộc BHTGVN.
BHTGVN luôn chủ động tích cực phối hợp với các đơn vị thuộc Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu, đề xuất chính sách sửa đổi, bổ sung Luật BHTG. BHTGVN đã nhiều lần chính thức gửi Công văn ý kiến về tổng kết thi hành, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật BHTG. Các chính sách đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật BHTG đến nay bước đầu đã được thống nhất.
Một số nội dung chính của các chính sách trong đề nghị xây dựng Luật BHTG (sửa đổi), cụ thể như sau:
1. Về việc hoàn thiện quy định về phí BHTG
Luật BHTG quy định, phí BHTG là khoản tiền mà tổ chức tham gia BHTG phải nộp cho tổ chức BHTG để bảo hiểm cho tiền gửi của người được BHTG tại tổ chức tham gia BHTG.
Thực tiễn triển khai Luật BHTG cho thấy một số vấn đề cần được xem xét đưa vào sửa đổi, bổ sung Luật BHTG để có cơ sở thực thi như: (i) Phí BHTG theo phân loại tổ chức tham gia BHTG đã được quy định tại Luật BHTG nhưng đến nay chưa được áp dụng; (ii) Một số tổ chức tham gia BHTG có khó khăn về tài chính dẫn tới không thể nộp phí BHTG theo quy định trước khi được đặt vào KSĐB. Ngoài ra, Luật Các TCTD 2024 quy định trường hợp số tiền trong quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN không đủ chi trả cho người gửi tiền theo quy định, Ngân hàng Nhà nước cho BHTGVN vay đặc biệt và BHTGVN cần xây dựng phương án tăng phí bảo hiểm tiền gửi để bù đắp phần vay đặc biệt đó.
Do vậy, Luật BHTG cần được nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung theo hướng: (i) Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung quy định phí BHTG rõ ràng, phù hợp với đặc thù hệ thống TCTD tại Việt Nam; (ii) Nghiên cứu bổ sung quy định về việc tăng phí BHTG để bù đắp phần cho vay đặc biệt của Ngân hàng Nhà nước cho BHTGVN; (iii) Bổ sung quy định về tạm hoãn nộp tiền nợ phí BHTG cho các TCTD trong thời gian được kiểm soát đặc biệt, TCTD có trách nhiệm hoàn trả khoản nợ phí này sau khi chấm dứt kiểm soát đặc biệt.
2. Về hoạt động đầu tư của BHTGVN
Luật BHTG quy định tổ chức BHTG được sử dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi để mua trái phiếu Chính phủ, tín phiếu Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và gửi tiền tại Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Trong những năm qua, hoạt động đầu nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của BHTGVN được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, đảm bảo an toàn và phát triển vốn, tự bù đắp chi phí, góp phần thực hiện chính sách về BHTG. Tuy nhiên, danh mục đầu tư của BHTGVN đã bị thu hẹp đáng kể so với giai đoạn trước khi có Luật BHTG, chỉ còn được sử dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi để mua trái phiếu Chính phủ, tín phiếu NHNN và gửi tiền tại NHNN (trong đó duy nhất hình thức mua trái phiếu Chính phủ còn có khả năng tạo doanh thu).
Hiện nay, Luật Các TCTD năm 2024 trao thêm một số nhiệm vụ mới cho BHTGVN và Chiến lược phát triển BHTG đưa ra các mục tiêu liên quan đến tăng trưởng nguồn vốn, đặt ra yêu cầu về tăng cường năng lực tài chính cho BHTGVN.
Do vậy, Luật BHTG cần được nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung theo hướng mở rộng hình thức đầu tư (ngoài các hình thức đầu tư theo quy định tại Luật BHTG) để tăng quy mô của Quỹ dự phòng nghiệp vụ, bao gồm: (i) mua trái phiếu của chính quyền địa phương; gửi tiền tại các ngân hàng thương mại, mua bán trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi do ngân hàng thương mại phát hành; (ii) được bán trái phiếu Chính phủ, tín phiếu Ngân hàng Nhà nước, trái phiếu chính quyền địa phương; trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi của ngân hàng thương mại phát hành đang nắm giữ; rút tiền gửi ngân hàng.
3. Về quyền, nghĩa vụ của tổ chức BHTG thực hiện kiểm tra quỹ tín dụng nhân dân
Theo quy định của Luật BHTG, BHTGVN có chức năng theo dõi, kiểm tra việc chấp hành các quy định pháp luật về BHTG, kiến nghị Ngân hàng Nhà nước xử lý hành vi vi phạm quy định của pháp luật về BHTG.
Ngày 12/3/2019, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 06/CT-TTg về tăng cường giải pháp nhằm đảm bảo an toàn hoạt động, củng cố vững chắc hệ thống quỹ tín dụng nhân dân. Một trong những nhiệm vụ, giải pháp cụ thể đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là tăng cường vai trò và giao nhiệm vụ cho BHTGVN trong việc phối hợp tham gia, hỗ trợ chức năng kiểm tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với quỹ tín dụng nhân dân. Theo đó, từ 2019 đến nay, Ngân hàng Nhà nước đã giao BHTGVN thực hiện kiểm tra đối với quỹ tín dụng nhân dân với số lượng tăng dần, nội dung kiểm tra cũng được mở rộng qua các năm.
Do vậy, Luật BHTG cần được nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung theo hướng bổ sung quyền, nghĩa vụ của tổ chức BHTG thực hiện kiểm tra quỹ tín dụng nhân dân theo kế hoạch, nội dung do Ngân hàng Nhà nước giao.
4. Về nhiệm vụ của BHTGVN tham gia vào quá trình tái cơ cấu TCTD yếu kém tại Việt Nam
Luật Các TCTD năm 2024 quy định nhiệm vụ của BHTGVN tham gia vào quá trình can thiệp sớm, kiểm soát đặc biệt TCTD, trong đó, có nhiệm vụ cho vay đặc biệt để hỗ trợ TCTD yếu kém. Luật Các TCTD năm 2024 quy định ngân hàng thương mại, ngân hàng hợp tác xã, quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài chính vi mô được vay đặc biệt từ tổ chức BHTG theo quy định của pháp luật về BHTG. Tuy nhiên, Luật Các TCTD năm 2024 không quy định cụ thể về nguồn tiền, xử lý rủi ro đối với khoản tiền cho vay đặc biệt không thu hồi được.
Do vậy, Luật BHTG cần được nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung theo hướng bổ sung quy định chi tiết về việc BHTGVN cho vay đặc biệt TCTD được kiểm soát đặc biệt theo các trường hợp cho vay đặc biệt đã được quy định tại Luật Các TCTD năm 2024 (cho vay đặc biệt để thực hiện phương án phục hồi, phương án chuyển giao bắt buộc); Bổ sung cơ chế BHTGVN cho vay đặc biệt đối với TCTD bị rút tiền hàng loạt để chi trả tiền gửi cho người gửi tiền (quy định tương tự với các trường hợp cho vay đặc biệt của Ngân hàng Nhà nước, TCTD khác); hạch toán giảm Quỹ dự phòng nghiệp vụ đối với số tiền cho vay đặc biệt không thu hồi được.
Bên cạnh đó, để phát huy hơn nữa vai trò của tổ chức BHTG, Luật BHTG cần được nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung theo hướng bổ sung quyền, nghĩa vụ để tổ chức BHTG tham gia sâu hơn vào quá trình cơ cấu lại TCTD.
5. Về thời điểm phát sinh nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm
Luật BHTG quy định nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm phát sinh kể từ thời điểm Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có văn bản chấm dứt kiểm soát đặc biệt hoặc văn bản chấm dứt áp dụng hoặc văn bản không áp dụng các biện pháp phục hồi khả năng thanh toán mà tổ chức tín dụng là tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi vẫn lâm vào tình trạng phá sản hoặc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có văn bản xác định chi nhánh ngân hàng nước ngoài là tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền (Điều 22).
Luật Các TCTD năm 2024 quy định: (i) Ban kiểm soát đặc biệt phối hợp với TCTD được kiểm soát đặc biệt, tổ chức BHTG xây dựng phương án phá sản TCTD được kiểm soát đặc biệt, đề xuất Ngân hàng Nhà nước trình Chính phủ phê duyệt, trừ trường hợp đối với quỹ tín dụng nhân dân. Sau khi phương án phá sản được phê duyệt, Ngân hàng Nhà nước trình Thủ tướng Chính phủ quyết định hạn mức chi trả BHTG cho người gửi tiền, tối đa bằng số tiền gửi của cá nhân được bảo hiểm tại TCTD (Khoản 2 Điều 188); (ii) Ban kiểm soát đặc biệt có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với quỹ tín dụng nhân dân được kiểm soát đặc biệt, tổ chức BHTG và ngân hàng hợp tác xã xây dựng phương án phá sản quỹ tín dụng nhân dân được kiểm soát đặc biệt và đề xuất Ngân hàng Nhà nước trình Thủ tướng Chính phủ quyết định hạn mức chi trả BHTG cho người gửi tiền, tối đa bằng số tiền gửi của cá nhân được bảo hiểm tại quỹ tín dụng nhân dân. Sau khi Thủ tướng Chính phủ quyết định hạn mức BHTG, Ban kiểm soát đặc biệt có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với quỹ tín dụng nhân dân được kiểm soát đặc biệt, tổ chức BHTG và ngân hàng hợp tác xã hoàn thiện phương án phá sản quỹ tín dụng nhân dân được kiểm soát đặc biệt, trình Ngân hàng Nhà nước phê duyệt (Khoản 3 Điều 188); (iii) Tổ chức BHTG phối hợp với TCTD để chi trả BHTG cho người gửi tiền theo phương án phá sản đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt (Khoản 1 Điều 190).
Do vậy, để đồng bộ, thống nhất trong quy định, Luật BHTG cần được nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung theo hướng sửa đổi, bổ sung quy định để xác định thời điểm phát sinh nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm rõ ràng, cụ thể, thống nhất với quy trình xử lý TCTD yếu kém tại Luật Các TCTD.
Dự kiến việc xây dựng Luật BHTG (sửa đổi) được đăng ký vào chương trình xây dựng Luật, Pháp lệnh của Quốc hội năm 2025 - 2026. Thời gian xây dựng Luật là rất gấp, đặt ra yêu cầu cho các đơn vị thuộc Ngân hàng Nhà nước, BHTGVN cần khẩn trương tiến hành thực hiện tổng kết thi hành, đánh giá tác động đối với chính sách trong đề nghị xây dựng Luật. Trong thời gian tới, BHTGVN cần chủ động rà soát nội dung liên quan đến BHTG, tổ chức BHTG tại Luật Các TCTD năm 2024, đồng thời tiếp tục rà soát các khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai Luật BHTG để sẵn sàng có ý kiến trong quá trình tham gia lập đề nghị xây dựng Luật BHTG (sửa đổi) theo yêu cầu của Ngân hàng Nhà nước. Các đơn vị thuộc BHTGVN cần tập trung nghiên cứu để đề xuất cụ thể hơn về các chính sách sửa đổi, bổ sung Luật BHTG nhằm hoàn thiện cơ chế bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, nâng cao hiệu quả của chính sách BHTG, góp phần duy trì sự ổn định hệ thống các TCTD, bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng.
