Cùng với những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (CMCN 4.0), lĩnh vực thanh toán cũng đạt được những bước phát triển nhanh chóng, song hành với quá trình chuyển đổi số đang diễn ra hết sức mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực của nền kinh tế.

Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 và đặc biệt sự tham gia của người chơi mới, sáng tạo đã khiến hoạt động thanh toán phải đổi mới mạnh mẽ để đáp ứng tốt nhất nhu cầu của khách hàng. Trên cơ sở những phân tích hoạt động thanh toán toàn cầu năm 2021, Capgemini (Công ty tư vấn dịch vụ kỹ thuật số của Pháp) mới đây đã công bố báo nghiên cứu dự báo về xu hướng phát triển hoạt động thanh toán chủ đạo trên thế giới năm 2022.

Các phương thức thanh toán thế hệ mới sẽ dẫn dắt tăng trưởng

Sự tăng trưởng mạnh mẽ của thanh toán kỹ thuật số đang dần thay đổi và thúc đẩy sự biến hình các công cụ thanh toán truyền thống (như tiền mặt, séc, thẻ ghi nợ trực tiếp, chuyển tiền…) theo hướng kết hợp với các phương thức thanh toán thế hệ mới, chủ yếu là các hình thức thanh toán tức thời và tiền điện tử (thanh toán di động, ví điện tử), khiến đà phát triển của các công cụ truyền thống bị chững lại (như thẻ ngân hàng) hoặc bị giảm sút (như tiền mặt). Sự phát triển nhanh chóng của thanh toán kỹ thuật số được thúc đẩy bởi đại dịch Covid-19 khiến khách hàng có xu hướng sử dụng ví kỹ thuật số, thanh toán di động, và thẻ ảo/phi tiếp xúc do những ưu điểm như thanh toán nhanh và tiện lợi, giảm thiểu nguy cơ tiếp xúc và an toàn phòng, chống dịch. Thanh toán kỹ thuật số cũng mang đến những trải nghiệm trọn vẹn cho khách hàng do được bổ sung thêm nhiều tính năng mới và mang tính cá nhân hóa cao.

Kết quả khảo sát của Capgemini năm 2021 cho thấy: 86% khách hàng sẵn lòng chia sẻ dữ liệu của họ với các tổ chức không phải là ngân hàng cung cấp dịch vụ tài chính, và 70% khách hàng cảm thấy hài lòng nếu các tổ chức này giúp họ thực hiện các giao dịch thanh toán. Đặc biệt, trong số các phương thức thanh toán thế hệ mới, ví kỹ thuật số/ví điện tử đang giành được thị phần quan trọng trong hệ sinh thái thanh toán nhờ ưu điểm dễ sử dụng, nhanh chóng và tiện lợi. Theo dự báo, số lượng ví di động đang hoạt động vào năm 2025 sẽ đạt khoảng 4,8 tỷ ví và tới 60% dân số thế giới sử dụng, trong khi năm 2020 chỉ khoảng 2,8 tỷ ví. Một số thị trường có tốc độ tăng trưởng dịch vụ ví điện tử tốt bao gồm khu vực Đông Nam Á, châu Mỹ La tinh, Châu phi và Trung Đông - nơi mà ví điện tử đang dần thay thế tiền mặt và thẻ ngân hàng vật lý.

Trên quy mô toàn cầu, thanh toán phi tiếp xúc (tại cửa hàng) bằng ví điện tử lần đầu tiên đã vượt qua thanh toán thẻ vật lý và bằng tiền mặt (tại cửa hàng) vào năm 2020 và dự báo vào năm 2024, dịch vụ ví điện tử sẽ chiếm khoảng 1/3 giao dịch thanh toán tại các cửa hàng. Tiền mặt đang dần bị bỏ lại trong cuộc đua thanh toán khi số lượng giao dịch thanh toán bằng tiền mặt đã giảm khoảng 50% tại các cửa hàng ở Canada, Anh, Pháp, Nauy, Thụy Điển và Úc. Đến năm 2024, dự kiến số lượng giao dịch tiền mặt chỉ bằng 10% số lượng giao dịch tại các cửa hàng ở Hoa Kỳ và chiếm khoảng 13% số lượng thanh toán toàn cầu.

Việc bùng nổ sử dụng các phương thức thanh toán thế hệ mới cũng hứa hẹn mở ra một sự kết hợp giữa các công cụ thanh toán. Cụ thể, vào năm 2025, thanh toán tức thời và việc sử dụng tiền điện tử (bao gồm ví điện tử, thẻ trả trước) sẽ chiếm hơn 25% các giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt trên thế giới, trong khi con số của năm 2020 là 14,5%. Ví điện tử dự kiến sẽ được áp dụng trong hơn một nửa số thanh toán thương mại điện tử trên toàn thế giới và các phương thức thanh toán truyền thống, như thẻ ngân hàng hay nhận tiền khi giao hàng (COD), đang mất dần thị phần và có thể chỉ chiếm dưới 40% trong thanh toán thương mại điện tử vào năm 2024. Rõ ràng là Covid-19 đã thúc đẩy sự phát triển của thanh toán không tiếp xúc kỹ thuật số và đây là xu hướng không thể đảo ngược vào năm 2022 cũng như các năm tiếp theo. Đại dịch khiến các ngân hàng và các công ty cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán phải hiện đại hóa hệ thống, tăng tốc chuyển đổi số trong môi trường cạnh tranh tăng cao.

Hạ tầng định danh kỹ thuật số sẽ đóng vai trò then chốt khi hoạt động thanh toán trở lên minh bạch, công khai

Sự phổ biến của phương thức thanh toán phi tiếp xúc, được thể hiện sâu sắc và rõ nét trong thời gian đại dịch Covid-19, khiến cho nhu cầu thiết lập hạ tầng định danh kỹ thật số trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Đặc biệt trong bối cảnh thế giới năm 2022 khi sự kết nối trở nên mạnh mẽ hơn, định danh kỹ thuật số trở thành một công cụ phổ biến trong việc xác thực và định danh từ xa, giúp khách hàng và doanh nghiệp được bảo vệ trước những rủi ro do trộm cắp danh tính và gian lận trong thanh toán. Trong bối cảnh đó, nhiều yếu tố thúc đẩy sự cần thiết phải thiết lập hạ tầng định danh số như (i) các ngân hàng, các cửa hàng, các doanh nghiệp… đều phải phụ thuộc vào hệ thống định danh, xác thực để xác định danh tính khách hàng của mình; (ii) xu hướng bán lẻ mới trên toàn cầu như mua hàng trước, thanh toán sau (BNPL) đặt ra yêu cầu về định danh, xác thực người mua; (iii) việc thiết lập các giải pháp định danh kỹ thuật số giúp bảo vệ người dùng khỏi việc lạm dụng dữ liệu cá nhân và là “tấm lá chắn phòng thủ” hiệu quả của hệ thống thanh toán chống lại tội phạm tài chính và tội phạm rửa tiền. Khảo sát của Capgemini cho thấy các giải pháp định danh kỹ thuật số đã hỗ trợ kiểm soát hiệu quả gian lận trực tuyến- một hình thức gian lận trong thanh toán trực tuyến gây thiệt hại ước tính khoảng 1,8% doanh thu hàng năm của các doanh nghiệp trên toàn cầu.

Chuyên gia Capgemini cho rằng hạ tầng định danh kỹ thuật số được chia sẻ sẽ giúp thống nhất cách tiếp cận và mở ra tương lai cho tài chính mở. Các quy định như Chỉ thị Dịch vụ Thanh toán 2 (PSD2) của EU hay quy định về ngân hàng mở thúc đẩy sự tích hợp và chia sẻ định danh số, cũng như thúc đẩy việc xác thực trong thanh toán và khi đó khách hàng có thể tiếp cận hệ thống thanh toán mọi lúc, mọi nơi và trên bất kỳ thiết bị nào. Song hành với sự tăng trưởng nhanh chóng của thanh toán di động, đến năm 2024, dự báo có khoảng 5 tỷ người trên thế giới có thể sử dụng các nền tảng xác thực định danh kỹ thuật số. Mới đây, Diễn đàn Kinh tế Thế giới cũng đã phát động sáng kiến Nền tảng định danh kỹ thuật số chia sẻ nhằm tập hợp các giải pháp định danh kỹ thuật số mới, hiện đại, đáng tin cậy, an toàn và bền vững, hay Ngân hàng Thế giới (WB) đưa ra sáng kiến Định danh vì sự phát triển (ID4D) hướng tới mục tiêu phổ cập tài chính… cho thấy kỳ vọng về một nền tảng định danh kỹ thuật số trên toàn cầu, mở ra cơ hội cho hoạt động thanh toán được tiếp cận một hệ thống dữ liệu đầy đủ sẽ ứng phó tốt hơn với những gian lận, rủi ro trong thanh toán, gia tăng lòng tin của khách hàng với các dịch vụ tài chính và mở ra những trải nghiệm mới cho người tiêu dùng trong thời đại thanh toán 4.0.

An ninh mạng đóng vai trò quan trọng do dữ liệu trở nên thiết yếu

Sự gia tăng các phương thức thanh toán kỹ thuật số được thúc đẩy bởi đại dịch Covid-19 đã đặt ra những mối quan ngại về an ninh mạng - một thách thức rất lớn đối với không chỉ các cơ quan quản lý nhà nước mà còn đối với các tổ chức tài chính và các tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán khi có nhiều phương thức thanh toán kỹ thuật số mới ra đời. Thống kê cho thấy số vụ gian lận chiếm đoạt tài khoản đã tăng từ 34% năm 2019 lên 54% vào năm 2020, đây là hồi chuông cảnh tỉnh rằng an ninh mạng là một mối đe dọa tiềm tàng đến hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán. Chính vì thế, các định chế tài chính và các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán ngày càng đầu tư nhiều nguồn lực vào công nghệ điện toán đám mây, tự động hóa và phân tích dữ liệu để bảo vệ dữ liệu và giảm thiểu các rủi ro an ninh mạng.

Câu hỏi đặt ra là tại sao an ninh mạng lại trở thành thách thức trong thanh toán kỹ thuật số năm 2022? Theo dự báo của Capgemini, số lượng giao dịch không dùng tiền mặt trên thế giới sẽ tăng từ 0,8 nghìn tỷ năm 2020 lên mức khoảng 1,8 nghìn tỷ vào cuối năm 2022. Khi ngày càng nhiều các phương thức thanh toán mới được sử dụng và thanh toán trực tuyến trong thương mại điện tử được lựa chọn nhiều hơn thì cũng làm cho an ninh an toàn trong thanh toán đối mặt với nhiều thách thức và rủi ro hơn. Đồng thời, sự đổi mới sáng tạo trong thanh toán nhằm nâng cao trải nghiệm người dùng cũng khiến những thách thức về an ninh mạng có xu hướng tăng nhanh. Ngoài ra, trong điều kiện dịch bệnh Covid-19, nhiều quốc gia trên thế giới đã thực hiện chuyển đổi một cách chủ động từ nền kinh tế dựa trên tiền mặt sang hệ sinh thái thanh toán số làm dịch chuyển hành vi thanh toán của người tiêu dùng cũng khiến gia tăng các thách thức mạng đối với hoạt động thanh toán. Khảo sát về người tiêu dùng trong Báo cáo thanh toán toàn cầu năm 2021 của Capgemini (công bố tháng 10/2021) cho thấy gần 45% người tiêu dùng sử dụng các phương thức thanh toán mới như ví điện tử để thực hiện các giao dịch thanh toán so với năm 2020 chỉ ở mức 23%. Theo một khảo sát của MasterCard, 1 trong 4 người tiêu dùng đã từng gặp phải gian lận thanh toán trong năm 2020, trong đó các vụ việc gian lận liên quan đến tội phạm mạng tăng khoảng 49%. Thực tế này đòi hỏi các ngân hàng và các công ty cung ứng dịch vụ thanh toán phải đầu tư nhiều hơn nữa vào việc tự động hóa và phân tích thông minh để nâng cao hơn nữa sự an ninh an toàn hệ thống của mình nhằm củng cố hơn nữa niềm tin của người tiêu dùng đối với hoạt động thanh toán trực tuyến trước những nguy cơ tiềm ẩn từ an ninh mạng. Hiện nay, khoảng 93% các ngân hàng ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đã và đang nâng cấp, tăng cường các hệ thống và quy định nội bộ về tuân thủ. Cùng với các định chế tài chính, các cơ quan quản lý tại nhiều quốc gia cũng đang triển khai những giải pháp đồng bộ để giảm thiểu rủi ro mạng và bảo vệ người dùng tốt hơn thông qua ban hành các quy định về an ninh mạng và bảo vệ dữ liệu một cách chặt chẽ hơn. Capgemini nhận định rằng, trong năm 2022, nhiều giải pháp kết hợp định danh kỹ thuật số, tự động hóa và phân tích thông minh sẽ được áp dụng trên thế giới để giảm thiểu rủi ro mạng và mang lại nhiều giá trị gia tăng tốt hơn cho khách hàng.

Ngoài ba xu hướng trên, các chuyên gia Capgemini cũng nêu ra một số xu hướng thanh toán mới trong năm 2022 như dịch vụ thanh toán cung ứng bởi các tổ chức không phải là ngân hàng sẽ tham gia nhiều hơn vào việc hỗ trợ cho khách hàng là doanh nghiệp nhỏ và vừa và người bán hàng; các doanh nghiệp bigtech sẽ tham gia nhiều hơn vào việc cung cấp dịch vụ thanh toán bằng việc hợp tác với ngân hàng hay tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán không phải là ngân hàng; phát triển hệ sinh thái thanh toán là giải pháp giúp cắt giảm chi phí hoạt động của ngân hàng…

Có thể thấy rằng, sau thời kỳ tập trung cho chuyển đổi công nghệ để tiếp cận gần hơn với khách hàng, năm 2022 mở ra kỷ nguyên thanh toán 4.0 với nhiều xu hướng mới. Các ngân hàng và các công ty cung cấp dịch vụ thanh toán đang cạnh tranh mạnh mẽ để khai thác tiềm năng thị trường. Các chương trình hợp tác thanh toán xuyên biên giới và các hệ sinh thái mở, được khuyến khích và hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước, đang ngày càng phát triển. Các phương thức thanh toán thế hệ tiếp theo đã sẵn sàng để thúc đẩy kỷ nguyên mới của giao dịch không dùng tiền mặt trên toàn cầu. Thương mại điện tử bùng nổ, mua hàng trước - thanh toán sau, ví kỹ thuật số, nhận diện sinh trắc học...đang là những xu hướng dẫn dắt thị trường.

Đại dịch Covid-19 gây ra sự gián đoạn trong nhiều mặt của cuộc sống và làm phức tạp thêm tình hình, song các ngân hàng và doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thanh toán sẽ vẫn có lợi thế nếu có nền tảng hạ tầng vững chắc, có sự nhạy bén trong chuyển đổi số và nắm bắt kịp thời những xu hướng thanh toán mới để nhanh chóng điều hướng trong năm 2022 và thời gian tới.

Theo SBV