Theo Công văn số 5831/BCT-TTTN ngày 06/08/2025 của Bộ Công thương về việc Góp ý dự thảo Nghị định quy định chi tiết Luật Thương mại về hoạt động mua bán hàng hóa qua Sở Giao dịch hàng hóa (thay thế Nghị định số 158/2006/NĐ-CP và Nghị định số 51/2018/NĐ-CP) (Dự thảo).
Bộ Công Thương cho biết, Nghị định 158/2006/NĐ-CP và Nghị định 51/2018/NĐ-CP đã tạo nền tảng pháp lý cho thị trường giao dịch hàng hóa tập trung, nhưng sau thời gian triển khai vẫn còn nhiều bất cập cần hoàn thiện.
Một là, chưa phân định rõ chức năng quản lý giao dịch hàng hóa vật chất và phái sinh tài chính. Thực tế, giao dịch tại Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV) chủ yếu là hợp đồng kỳ hạn tiêu chuẩn, tất toán trước hạn, mang tính công cụ tài chính phái sinh, không phát sinh giao nhận hàng hóa. Do Bộ Công Thương là cơ quan quản lý nhưng chưa đủ nhân lực, tổ chức chuyên trách, hạ tầng công nghệ để giám sát hoạt động phái sinh, tiềm ẩn rủi ro hệ thống. Từ kinh nghiệm quốc tế cho thấy thị trường phái sinh thường do cơ quan chuyên trách, độc lập quản lý (như CFTC - Mỹ, CSRC - Trung Quốc, SC - Malaysia).
Hai là, chưa gắn kết với thị trường hàng hóa vật chất. Giao dịch chủ yếu tất toán trước hạn, chưa phát huy vai trò kết nối sản xuất - tiêu thụ - logistics. Đồng thời, chưa niêm yết các mặt hàng chủ lực (gạo, cao su, thịt heo...), hạn chế khả năng định giá, phòng ngừa rủi ro và nâng giá trị thương hiệu hàng Việt. Trong đó, nguyên nhân chính là thiếu cơ chế pháp lý thúc đẩy niêm yết hàng hóa vật chất.
Ba là, quy định liên thông quốc tế còn thiếu và chưa rõ ràng. Bởi MXV mới nhập niêm yết hàng hóa quốc tế, chưa đưa được hàng Việt ra quốc tế trong khi quy định hiện hành chỉ dừng ở thủ tục thông báo, chưa ràng buộc trách nhiệm xây dựng và niêm yết sản phẩm nội địa; chưa có cơ chế phối hợp giám sát khi liên thông. Dẫn đến xu hướng dòng tiền ra nước ngoài qua MXV gia tăng, đòi hỏi cơ chế giám sát phù hợp.
Bốn là, hạn chế thu hút nhà đầu tư nước ngoài. Dù được phép theo Nghị định 51/2018/NĐ-CP, đến nay chưa có nhà đầu tư nước ngoài giao dịch tại MXV. Nguyên nhân là thiếu hướng dẫn chi tiết về điều kiện tham gia, thủ tục mở tài khoản, chuyển tiền, nghĩa vụ thuế và bảo đảm quyền lợi.
Năm là, bất cập trong quản lý, giám sát và phát hiện vi phạm. Việc giám sát chủ yếu từ xa qua báo cáo định kỳ, mẫu báo cáo đơn giản, thiếu thông tin về giám sát thành viên, xử lý vi phạm, dấu hiệu thao túng giá. Chưa có chuẩn kết nối dữ liệu, cơ chế báo cáo điện tử, chia sẻ dữ liệu thời gian thực; thiếu liên thông với dữ liệu dân cư, logistics.
Sáu là, một số quy định chưa phù hợp thực tiễn. Điều kiện thành lập MXV (vốn, hạ tầng, công nghệ) mới ở mức cơ bản, chưa đáp ứng giai đoạn phát triển chuyên nghiệp và liên thông quốc tế. Thiếu, chưa thống nhất khái niệm chuyên ngành; thiếu quy định chi tiết về ký quỹ, xử lý mất khả năng thanh toán; chưa rõ nghĩa vụ tài chính; chưa đầy đủ quy định về công khai thông tin, khớp lệnh.
Bảy là, bộ máy quản lý và nhân lực chưa đáp ứng. Tổ chức quản lý MXV tại Bộ Công Thương thiếu ổn định, nhân lực mỏng, chuyên môn liên ngành hạn chế, phối hợp liên đơn vị chưa hiệu quả.
Tám là, tuyên truyền, đào tạo còn yếu. Thiếu chương trình, tài liệu đào tạo chuyên sâu; hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật còn rời rạc, ảnh hưởng thu hút nhà đầu tư và giám sát cộng đồng.
Vì vậy, Bộ Công Thương kiến nghị cần hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả thực hiện Nghị định số 158/2006/NĐ-CP và Nghị định số 51/2018/NĐ-CP. Trên cơ sở đó, Bộ đã xây dựng dự thảo Nghị định thay thế, với một số chức năng, chính sách bổ sung như sau:
Thứ nhất là, phân định rõ chức năng quản lý giữa giao dịch hàng hóa vật chất và giao dịch phái sinh tài chính; hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Bộ Công Thương và Bộ Tài chính; quy định rõ trách nhiệm của các bộ, ngành theo cơ cấu tổ chức hành chính mới.
Thứ hai là hoàn thiện cơ chế liên thông quốc tế: Làm rõ điều kiện, thủ tục, quyền tham gia của thương nhân Việt Nam; yêu cầu xây dựng sản phẩm nội địa để niêm yết chéo; quy định trách nhiệm các bên, cơ chế phối hợp giám sát và bổ sung hồ sơ bảo đảm niêm yết chéo.
Thứ ba là phát triển sản phẩm gắn với thị trường hàng hóa vật chất: Bổ sung cơ chế pháp lý khuyến khích niêm yết hàng hóa vật chất; quy định rõ trách nhiệm của Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV) và cơ quan quản lý trong xây dựng hợp đồng chuẩn gắn với chuỗi sản xuất - tiêu thụ.
Thứ tư là sửa đổi điều kiện thành lập và hoạt động MXV: Nâng yêu cầu về vốn, hạ tầng kỹ thuật, kết nối dữ liệu; rà soát quy trình cấp phép, điều lệ hoạt động nhằm bảo đảm minh bạch.
Thứ năm là tạo thuận lợi cho nhà đầu tư nước ngoài: Quy định chi tiết hình thức, trình tự, thủ tục đầu tư; hướng dẫn về ngoại hối, thanh toán, quản lý dòng tiền, tài sản, chuyển lợi nhuận; thiết lập cơ chế phối hợp quản lý giữa các cơ quan chức năng.
Thứ sáu là hoàn thiện quy định quản lý, giám sát: Bổ sung cơ chế giám sát chủ động, tại chỗ và theo thời gian thực; hoàn thiện hệ thống báo cáo điện tử, chia sẻ dữ liệu, cảnh báo sớm; quy định biện pháp can thiệp khẩn cấp; nâng cao yêu cầu về khớp lệnh, công bố thông tin, nghĩa vụ báo cáo và thuế.
Thứ bảy là rà soát, bổ sung các quy định khác: Thống nhất khái niệm; hoàn thiện quy định về trung tâm thanh toán bù trừ, trung tâm giao nhận; quy định chi tiết về ký quỹ; nâng yêu cầu về vốn, hạ tầng CNTT, an toàn giao dịch điện tử và an ninh mạng; bổ sung thời hạn giấy phép; tinh giản thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ.
Bên cạnh đó, kiện toàn tổ chức quản lý, với việc nghiên cứu mô hình cơ quan quản lý chuyên trách, có tính độc lập tương đối, được trao đầy đủ thẩm quyền, công cụ giám sát, cơ chế tài chính phù hợp và phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý chứng khoán cũng như các dịch vụ tài chính khác.
Ngoài ra, Xây dựng tài liệu hướng dẫn, tổ chức đào tạo định kỳ, phát triển kênh truyền thông chuyên biệt; phối hợp đào tạo nâng cao năng lực cho các thành viên thị trường; hướng dẫn doanh nghiệp tận dụng lợi ích của giao nhận vật chất, từng bước chuyển từ hoạt động đầu cơ sang gắn kết với sản xuất - kinh doanh thực tế.
Chi tiết dự thảo Nghị định, Tờ trình, Báo cáo, Bản so sánh và Bản đánh giá, quý hội viên xem tại đây. Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam đề nghị các Ngân hàng hội viên nghiên cứu, tham gia ý kiến đối với dự thảo này.
Văn bản góp ý của Quý Ngân hàng hội viên (bao gồm cả file word) xin gửi về Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam theo địa chỉ email: lehoanghiep1511@gmail.com trước ngày 12/08/2025 để tổng hợp (Điện thoại: 0961.654.596 - Mr. Hoàng Hiệp).
VNBA rất mong nhận được sự quan tâm, hợp tác của Quý Ngân hàng hội viên.
PLNV